Niealimentacja – kiedy niewywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego jest przestępstwem?

Obowiązek alimentacyjny to nie tylko moralna odpowiedzialność wobec dziecka czy osoby bliskiej, ale także obowiązek wynikający wprost z przepisów prawa. Z praktyki wiem, że niewywiązywanie się z obowiązku płacenia alimentów jest niestety powszechnym zjawiskiem. Według danych Ministerstwa Sprawiedliwości i funduszu alimentacyjnego, liczba dłużników alimentacyjnych przekracza aż 300 tys. osób, a łączne zaległości alimentacyjne w Krajowym Rejestrze Długów oscylują na kwoty miliardów złotych. Mało osób jednak zdaje sobie sprawę, iż uporczywe uchylanie się od uiszczania świadczeń alimentacyjnych stanowi przestępstwo, które regulują przepisy kodeksu karnego. Warto wiedzieć, że prawo karne może być skutecznym narzędziem w walce z uporczywymi dłużnikami alimentacyjnymi.

Niealimentacja – kiedy niewywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego jest przestępstwem?

1) Przestępstwo niealimentacji

Przestępstwo niealimentacji zostało przez ustawodawcę uregulowane w art. 209 kodeksu karnego, zgodnie z którym: Art. 209. [Niealimentacja] § 1. Kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Z powyższej regulacji wynika, iż aby mówić o uchylaniu się od obowiązku alimentacyjnego w kategorii przestępstwa, muszą zostać spełnione poniższe warunki:

  1. obowiązek alimentacyjny musi wynikać z orzeczenia sądowego, ugody zawartej przed sądem albo innym organem lub inną umową,
  2. zaległość alimentacyjna musi stanowić równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych lub opóźnienie zaległości wynosi co najmniej 3 miesiące.

Oprócz powyższego, mimo, iż przesłanka ta wprost nie wynika z brzmienia ww. przepisu – kolejną ważną kwestią jest aspekt woli zobowiązanego. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 czerwca 1976 r. uchylenie się od obowiązku łożenia na utrzymanie osoby uprawnionej do alimentacji zachodzi wtedy, gdy zobowiązany mając obiektywną możliwość wykonania tego obowiązku nie dopełni go ze złej woli (sygn. akt VI KZP 13/75

2) Podstawy zaostrzenia odpowiedzialności karnej

Za uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego względem osoby uprawnionej ustawodawca przewidział karę grzywny, karę ograniczenia wolności lub nawet karę pozbawienia wolności do roku. Jednak warto wiedzieć, iż ustawodawca w kodeksie karnym uregulował również kwalifikowaną postać omawianego przestępstwa, za którą oprócz kary grzywny i kary ograniczenia wolności przewidziana jest również kara pozbawienia wolności w zaostrzonym wymiarze, bo do dwóch lat. Taka sytuacja, została uregulowana w § 1a art. 209 kodeksu karnego. Surowszą odpowiedzialność karną ustawodawca przewiduje w sytuacji, gdy sprawca oprócz spełnienia ww. przesłanek swoim czynem naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

W praktyce sądy badają, czy sprawca miał realną możliwość płacenia alimentów i czy jego zachowanie rzeczywiście prowadziło do pogorszenia sytuacji życiowej dziecka lub innej osoby uprawnionej.

3) Tryb ścigania

a) Kto może złożyć wniosek o ściganie?

Wniosek o ściganie przestępstwa niealimentacji może zostać złożony przez:

  • pokrzywdzonego – najczęściej jednak jest to przedstawiciel ustawowy dziecka (np. matka lub ojciec),
  • organ pomocy społecznej – np. MOPS, GOPS,
  • organ podejmujący działania wobec dłużnika alimentacyjnego – np. urząd gminy, który prowadzi działania wobec dłużników alimentacyjnych.

b) Kiedy przestępstwo niealimentacji jest ścigane z urzędu?

Zaznaczyć jednak należy, iż omawiane przestępstwo może być ścigane również z urzędu (bez konieczności składania wniosku przez którąkolwiek z ww. osób lub organów). Ma to miejsce, gdy pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenie rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów.

4) Czy sprawca może uchylić się od odpowiedzialności karnej?

Otóż tak, sprawca może uchylić się od odpowiedzialności za nieregulowanie świadczeń alimentacyjnych. Nie podlega bowiem karze sprawca podstawowej wersji przestępstwa ( z § 1), który przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w CAŁOŚCI zaległe alimenty. Sąd może również odstąpić od wymierzenia kary w przypadku kwalifikowanej postaci przestępstwa alimentacji (z § 1a) gdy sprawca przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w CAŁOŚCI zaległe alimenty, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.

5) Dlaczego warto rozważyć złożenie zawiadomienia?

Zaznaczyć należy, że postępowanie karne, to nie tylko kara dla sprawcy, ale także realna szansa na zmotywowanie go do zapłaty zaległych alimentów. Obawa przed odpowiedzialnością karną często bowiem skłania dłużników do uregulowania zaległości.

6) Potrzebujesz pomocy?

Jeżeli borykasz się z problemem niealimentacji – zapraszam do kontaktu. Nasza kancelaria oferuje kompleksową pomoc prawną w sprawach alimentacyjnych – zarówno na etapie postępowania cywilnego (ustalenia lub podwyższenia alimentów), jak i karnego (zawiadomienie o przestępstwie, reprezentacja pokrzywdzonego.